Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny to najstarszy zachowany kościół katolicki w śródmieściu Katowic. Plany utworzenia katowickiej parafii sięgają połowy XIX wieku, kiedy to następowała industrializacja Górnego Śląska i szybki wzrost ludności w tym regionie. W 1858 r. katowiccy katolicy rozpoczęli rozmowy w sprawie przeniesienia do Katowic (które jeszcze były wsią) drewnianego kościółka z Biskupic. W międzyczasie postawiono tymczasową świątynię z muru pruskiego, która została później rozebrana. O budowie większego kościoła zadecydował ówczesny biskup wrocławski, Heinrich Förster, który wiosną 1861 r. wyznaczył architekta.
Projekt powierzono Alexisowi Langerowi absolwentowi Królewskiej Szkoły Sztuk Budowania i Rzemiosła we Wrocławiu; uczniowi mistrzów murarskich w Oławie i Kłodzku. Langer dał się poznać jako twórca neogotyckich, oryginalnych budowli; pracował także przy konserwacji katedry kolońskiej. Pierwotny projekt Langera zakładał trójnawową bazylikę na planie krzyża łacińskiego, jednak ograniczone fundusze nielicznych wiernych i pośpiech stały się przyczyną zmiany projektu na skromniejszy. Zamiast naw bocznych zbudowano rząd niskich kaplic bocznych, połączonych przejściami w przyporach. Główna bryła świątyni to nawa główna z krótkim transeptem i wieloboczne prezbiterium, do którego przylega zakrystia. Na piętrze przy prezbiterium znajduje się oratorium. Od strony frontalnej kościół posiada 71 metrową oktagonalną wieżę, zdobioną w stylu typowego dla Langera neogotyku z wpływami szkoły nadreńskiej. Wieżę poprzedza duża kruchta na rzucie połowy sześciokąta; dwie mniejsze kruchty znajdują się przy bocznych wyjściach na ramionach transeptu. Budowlę wzniesiono z nietypowego budulca - zamiast cegły użyto ciosów dolomitu śląskiego.
Budowa trwała od 1862 r. do 1870 r. Konsekracji kościoła dokonał bp Adrian Włodarski, sufragan wrocławski. Parafia została erygowana 14 czerwca 1873 r., a jej pierwszym proboszczem został ks. Prał. Wiktor Schmidt, budowniczy świątyni mariackiej.
Wnętrze kościoła mariackiego zdobili najwięksi artyści. Niestety nie zachował się pierwotny ołtarz główny. Przetrwał jedynie obraz Matki Bożej Niepokalanego Poczęcia, który jest do dziś w domu parafialnym. W transepcie znajduje się inny stary ołtarz utrzymany w konwencji sacra conversazione, pochodzący prawdopodobnie z III ćwierci XV wieku, malowany temperą na desce, stylistycznie należący do niemieckiego malarstwa gotyckiego.
W 1926 r. proboszczem został ks. Emil Szramek, który znacząco się przyczynił do unowocześnienia wnętrza kościoła. Prezbiterium zostało znacząco przebudowane. W latach 1928-30 wyposażył świątynię w sześć dużych płócien o tematyce maryjnej pędzla Józefa Unierzyskiego, zięcia Jana Matejki. Obrazy zawisły pomiędzy oknami a arkadami. Wrażenie także robią wspaniałe witraże projektu Adama Bunscha, malarza i dramatopisarza, ucznia Mehoffera. Przedstawiają one: z prawej strony nawy głównej - symbole cnót chrześcijańskich, z lewej - symbole grzechu. W 2001 roku poddano je dokładnej konserwacji i znów można podziwiać ich mistrzostwo. Zachwycają mocne barwy, duże kontrasty, prosta grafika.
Wystrój Kaplicy Najświętszego Sakramentu zaprojektowała Teresa Michałowska-Rauszer. Wspólnie z artystą rzeźbiarzem Henrykiem Piechaczkiem z Wodzisławia Śląskiego wykonała także kamienną monstrancję, która jest wotum z okazji II Krajowego Kongresu Eucharystycznego i II Wizyty Duszpasterskiej Jana Pawła II w Polsce. W Kaplicy umieszczono także obraz przedstawiający obraz: Św. Jacek z Ludem Śląskim", wykonany przez artystę malarza Aleksandra Grigorjewicza Paskiewicza z Białorusi, według szkicu Adama Bunscha. Wśród ludu widoczny jest przedstawiony ks. Emil Szramek w stroju śląskim. Ks. Szramek był proboszczem parafii mariackiej w latach 1926-1942. W roku 1999 został przez Jana Pawła II beatyfikowany, wraz z 107 męczennikami z czasów II wojny światowej.
20 września 1997 r. apb metropolita katowicki Damian Zimoń poświęcił w domu parafialnym nową kaplicę Chrystusa Zbawiciela.
Na początku XXl wieku po -130 latach istnienia najstarsza w Katowicach świątynia katolicka w wyniku szkód górniczych i zanieczyszczenia środowiska znalazła się w stanie wymagającym gruntownego remontu. Po objęciu parafii przez ks. Andrzeja Suchonia przystąpiono do konserwacji techniczno-estetycznej kościoła. Remont rozpoczęto w 2001 roku od konserwacji poważnie zniszczonych witraży autorstwa Adama Bunscha, umieszczonych w bocznych nawach, przedstawiających cnoty i wady.
W 2002 roku okazało się, ze na Wewnętrznych murach świątyni pojawiły się pęknięcia i rysy, a filary podpierające stropy budynku odchylają się od pionu. W związku z tym zaistniała konieczność wzmocnień i a poprzez mikropaIowanie fundamentów podpór i łuków choru oraz wzmocnienia ścian wewnętrznych kościoła. Prace wykonano wg projektu mgr inż., Romualda Melcera. Przy okazji zlikwidowano biegnący wzdłuż kościoła kanał grzewczy, zainstalowano ogrzewanie podłogowe oraz położono posadzkę z kamienia naturalnego sprowadzonego z Chorwacji.
W 2006 roku został przeprowadzony kompleksowy remont dachu kościoła. Usunięto wówczas dotychczasowe pokrycie z eternitu, wykonano częściowo nową stolarkę oraz pokryto dach naturalnym łupkiem kamiennym sprowadzonym z Hiszpanii. Dzięki temu dach odzyskał swój pierwotny wygląd.
Po zakończeniu remontu dachu można było przystąpić do naprawy oraz oczyszczenia elewacji. Prace były prowadzone w latach 2007-2010. Zastosowano przy tym najnowocześniejsze technologie. Mury zostały oczyszczone za pomocą mycia i piaskowania. Wymieniono lub uzupełniono nowym piaskowcem najbardziej zniszczone elementy elewacji. Wiele części tzw. architektury zewnętrznej trzeba było zrekonstruować. Dzięki fachowej, żmudnej pracy wykonawców udało się przywrócić kościołowi jego dawny blask, mury na powrót stały się jasne.
Przeprowadzenie tak gruntownego remontu wymagało bardzo dużych nakładów finansowych. Udało się go wykonać dzięki ofiarności parafian, a także pozyskanym przez proboszcza dotacjom z Urzędu Miasta Katowice, Ministerstwa Kultury oraz od Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.
W latach 2016/217 przeprowadzano gruntowny remont wnętrza świątyni - malowanie ścian, oczyszczenie i uzupełnienie elementów kamiennych wewnętrznej elewacji, renowacja ławek, czyszczenie obrazów i gobelinów znajdujących się w prezbiterium. W roku 2012 Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, w konkursie "Zabytek Zadbany", przyznał proboszczowi kościoła ks. dr Andrzejowi Suchoniowi wyróżnienie: w dowód uznania za kompleksowe prace konserwatorskie w kościele Niepokalanego Poczęcia NMP w Katowicach, przywracające zdegradowanemu obiektowi znaczenie w przestrzeni miejskiej.
